Biografije: Herman Dalmatinac

am@astronomija.co.yu

Biografije
poznatih istorijskih ličnosti iz oblasti astronomije i srodnih nauka

Astronomi
Osnovni podaci o astronomima i drugim naučnicima

biografije

Svako ko čita ovaj tekst sigurno se zapita gde li su naši preci u čitavoj priči i šta su oni radili u to doba. Kao prvo, treba se setiti da su stari južni Sloveni počeli da se naseljavaju na Balkansko poluostrvo negde u V ili VI veku i da im je vreme proticalo u teškoj borbi sa zatečenim stanovništvom za puko preživljavanje.

Pošto su stizali iz krajeva gde se nije osećao uticaj velikih civilizacija toga vremena, Rima i Grčke, a i još su živeli u plemenskim zajednicama i imali mnogobožačku religiju, opšti nivo kulture i znanja bio je na vrlo niskim granama. Tek mnogo kasnije, i to samo oni delovi jadranske obale i Balkana koji su bili u blizinu kulturnog uticaja neke velike vojne i kulturne sile, mogli su da iznedre pokojeg retkog pojedinca koji je smogao dovoljno snage i hrabrosti da se otisne u tajanstvene vode tadašnje evropske kulture i nauke.

Tek polovinom IX veka Srbi stvaraju Rašku, svoju prvu državu, na čelu sa Vlastimirom. Dok su se u tadašnjoj Evropi prevodila dela grčkih i arapskih klasika, dotle su na našem tlu krajem IX veka Ćirilo i Metodije vodili borbu za pobedu hrišćanstva kod Slovena.

Hrvati i Slovenci su po tom pitanju imali više sreće. Njihov geostrategijski položaj im je omogućavao lakši kontakt sa Rimom i Venecijom ili moćnim carstvima zapadne Evrope, pa je pojedincima bilo lakše da osete blagoslov njihovog kulturnog kišobrana.

Činjenica je da su Hrvati doba Renesanse imali više naučnika od Srba, koje su tada mučile druge brige, a ne nauka. Nabrojaćemo samo neke: Frana Petrića, filozofa i istoričara, Fausta Vranešića, velikog pisca, fizičara i mehaničara iz Šibenika, Marka Antuna de Dominisa, jezuitskog magistra matematike, svi iz VXI veka, pa Dubrovčanina Đura Armena Baglivija, jednog od najvećih fizičara XVII veka, Martina Getaldića (1568–1626), velikog matematičara i Galilejevog prijatelja itd.

Osvrnimo se nakratko na jednog od njih – ovog puta (možda) Slovenca, mada to sa nacionalnošću kod nas nikada nije sigurno.

Herman Dalmatinac
(oko 1100–1160)

Ovaj filozof, astronom, astrolog, matematičar, prevodilac i autor ostao je u literaturi zabeležen kao Herman Koroški, Sclavus Dalmata, Secundus, Herman iz Karintije[1] i Hermanus Dalmata. On je najraniji i svakako jedan od najvećih istarskih naučnika.

Rođen je verovatno na ostrvu Korčuli ili negde u centralnoj Istri[2], danas u Hrvatskoj. Svojataju ga i Slovenci, pa ponegde piše da se zvao Herman Koroški, ali je mesto njegovog rođenja nepoznato – po njegovim rečima zna se smo da je rođen u "srcu Istre".

Najverovatnije je školovanje započeo u istarskim benediktanskim manastirima. Kao mladi dvadesetogodišnjak otputovao je u Španiju i Francusku, gde je u Ketedralskoj školi u Šartru i u Parizu (1130–1135) sticao obrazovanje iz prirodnih nauka i filozofije. U tom periodu bio je učenik poznatog Teodorika, poznatog i kao Tijeri iz Šartra (oko 1085–1150).

Ubrzo posle fakulteta Herman sa svojim kolegom teologom i drugom iz škole Robertom od Ketona kreće preko Francuske, gradova–država severne Italije, Hrvatske i Vizantije na put na Istok po islamskim zemljama, gde se u Konstantinopolju i Damasku upoznaje sa bogatom arapskom naukom toga vremena. Herman je bio očaran dometima Arapa na polju matematike i astronomije, a pokazivao je i veliki interes za nauke drugih istočnjačkih naroda, posebno Indije. Tek oko 1138. godine vraća se u Španiju i južnu Francusku, utičući na rad skolastičara tog doba: Rudolfa od Briža, Dominga Gonzalesa (Gundisalvija) i Danijela od Morlija, ali mnogi detalji iz njegovog života danas su nam ostali nepoznati.

Po povratku u Evropu ponovo ide u Pariz na predavanja svog profesora Tijerija od Šartra da bi, spojivši stečena znanja sa mnogim istočnjačkim znanjima, uskoro napisao preko 20 originalnih knjiga i prevoda, koji su predstavljali značajan doprinos prirodnoj filozofiji i egzaktnim naukama tadašnje Evrope. Međutim, većina njegovih radova je ostala anonimna.

Preveo je mnoge značajne knjige sa arapskog na latinski jezik, uključujići i arapske prevode naučnih radova starih Grka. Hermanov prvi poznati prevod bila je šesta knjiga zvana "Fatidica" obimnog astrološkog rada jevrejskog pisca iz IX veka Saula ben ibn Bashra "Liber sextus astronomie" koja je 1138. godine objavljena u Španiji pod njenim novim naslovom "Zealis fatidica" ("Proročanstava"). Ibn Basr je pisao pod uticajem grčke astrološke tradicije, a njegovih prvih pet knjiga sačuvano je u obliku prevoda Džona od Sevijle (Johannes Hispanus, oko 1090–1150). Šesta knjiga je bila podeljena u sedam odvojenih rasprava koje se odnose na tri glavne teme: o različitim promenama u svetu, o promenama u vazduhu i o nejednakosti među ljudima izazvanu neizbežnim različitim uticajima. Ova knjiga sadrži radove o planetama, proricanju sudbine zasnovanom na njihovom retrogradnom kretanju i međusobnom položaju, kao i na proricanju zasnovanom na kretanju kometa.

U isto vreme Herman je napisao astrološke radove "Liber imbrum" i "De indagatione cordis", jednu složenu kompilaciju prikupljenih tekstova indijskih i arapskih autora.

Oko 1140. godine preveo je na latinski jezik astronomski rad Abu Ma'shara "Kitab al-madkhal ila ilm ahkam al nujum" ("Introductiorum in astronomiam" ili "Uvod u astronomiju". Ovaj prevod je pod naslovom "Liber introductorius in astronomiam Albumasaris, Abalachii" doživeo više izdanja (Augsburg 1489; Venecija 1495. i 1506.). Knjigu je 1133. godine na latinski jezik prvi preveo Džon od Sevilje i ona sadrži opise problema grčke filozofije, arapske astronomije i istočnjačke astrologije. Veliki deo ovog Hermanovog prevoda jednostavno je prepisao Rodžer od Hereforda u svojoj "Knjizi astronomskih procena".

Godine 1142. Herman i Robert upoznaju u Španiji Petrusa Venerabilisa[3] (Petra Prečasnog, 1094–1156), opata iz Klunija koji je počeo da ih nagovara da prevedu Kur'an na latinski jezik. Herman je počeo sa radom u Leonu. Tamo je u međuvremenu napisao i dva kraća islamska prevoda: "De generatione Mahumet et nutritura eius" i "Doctrina Mahumet", a potom se vratio obimnom i nedovršenom poslu prevođenja Svete knjige Arapa. Ovaj mukotrpni rad je dovršio njegov prijatelj Robert iz Čestera. Originalni manuskript ovog prevoda pronašao je Ivan Stay u Konstantinopolju. Potom je manuskript i latinski prevod dopunjen od strane Petra Prečasnog objavljen kao prevod Kur'ana. To je kao svoje izdanje uradio izvesni Theodor Bibliander (1504–54) u Bazelu U toj ediciji je zajedno sa već pomenuta dva Hermanova rada o Islamu objavljen i rad slavnog Martina Lutera "Uvod".

[1] Negde je poznatija kao Karantanija, bila je prva nezavisna i stabilna država Slovena. Nastala je u VI veku i trajala skoro 300 godina. Negde se pominje kao prvoosnovana slovenska država.
Latinski autori su nazivali Gorostan (na staroslovenskom "planinski dom"), planinsku postojbinu slovenskih predaka severno od Karavanki nazivali Carantanum. Reč Karintia je možda izvedena od imena Karni, Kelti.

[2] Istra je dobila ime po Ilirskom plemenu Histri, za koje istoričar Strabo kaže da su živeli na tom području. Rimljani ih opisuju kao divlje pleme pirata, zaštićenih svojom stenovitom obalom. Posle dva rata, konačno su slomljeni 177. godine p.n.e.
Posle pada Zapadnog rimskog carstva, teritorija koju su pljačkali Goti i Longobardi, 789. godine pripaja Franačko kraljevstvo pod Pipinom III. Postepeno potpadajući pod vlast vojvoda Karintije, Merana, Bavarij i patrijarha Ahileje, uskoro postaju teritorija Venecijanske republike. Dolaze pod vlast Habzburgovaca 1797. godine i kratko bivaju pod Napoleonom 1805–1813. godine.
Danas je Istra deo Hrvatske, sa centrom u Pazinu. Stanovnici su donekle skeptični prema zvaničnoj politici Zagreba i priželjkuju kulturnu autonomiju.

[3] Poznat još i kao Blagosloveni Peter iz Montboissera, opat čije su verske, intelektualne i finansijske reforme dovele mali grad u centralnoj Francuskoj Kluni u red najviših verskih centara Evrope.
Kao podrška papi Inoćentiju II pridružio se Bernardu od Klervoa u slabljenju pozicija antipape Anakletisa II. Takođe je bezuspešno pokušao da pretvori Krstaše u nenasilne misionare.

| 1 | 2 | sledeća strana

vrh